هنوز هم نوای دل‌انگیز کمانچه و تنبک یا سرنا و دهل را به یاد دارم. از همان کودکی به نواها و آهنگ‌های لری و لکی علاقه داشتم. فقط کافی بود از برپایی جشن عروسی در هر جای شهر باخبر می‌شدم، اگر می‌توانستم با کمک یکی از بزرگ‌ترها به تماشا و شنیدن بزم شادیانه‌های عروسی می‌رفتم. حس خوبی بود، از شنیدن نواهای لری سیر نمی‌شدم.
گوشم به ضرب‌آهنگ‌ها، ترانه‌ها و رقص‌های لری آشنا بود. بیت‌های تکرار شده ترانه‌ها را بلندبلند با نوازنده‌ها تکرار می‌کردم. به یاد دارم که در عروسی‌ها و پیشاپیش عروس، زمانی که او را به‌سوی خانه داماد می‌بردند، کسانی که او را همراهی می‌کردند ترانه سیت‌بیارم، سیت بیارم... را برای او نجوا می‌کردند.
اجرای رقص‌های بومی و گروهی زنان و مردان در این آیین‌ها معمول بود اما امروز دیگر نه کمانچه‌ای در کار است و نه رقص‌های محلی با لباس‌های محلی رنگارنگ و شاد. حتی رفتن به جشن‌های عروسی دیگر حال و هوای گذشته را ندارد. کمتر خانواده لری را می‌بینی که سنتهای قدیمی را در جشن‌های عروسی دختران و پسرانشان اجرا کنند.
جشن‌های سه یا چهارروزه‌شان در یک شب جمع و جور شده آن هم در تالارهای مجلل شهر فرقی هم نمی‌کند شهرنشین باشند یا روستانشین. دیگر از خانه‌هایشان صدای ساز و دهل نمی‌آید، همه چیز مدرن شده حتی رقص‌های محلی هم به قول خودشان کمرنگ شده و جایش را به رقص‌های امروزی و بی‌محتوا داده که هیچ یک از حرکات آن معنایی ندارد
البته این سنت‌ها به دلیل تغییر فرهنگ و سبک زندگی افراد دستخوش تغییرات شده که تنها این سنت‌ها را دچار تغییر نکرده بلکه بسیاری از سنت‌ها در جشن‌های عروسی نیز به طور کلی کنار گذاشته شده‌اند که در ادامه به گوشه‌ای از آن‌ها نیز اشاره‌ای می‌کنیم.
نوای ساز و دهل در جشن‌ها به گوش نمی‌رسد
از جهازبرون دیروز تا جهیزیه‌های امروز در گذشته‌های نه‌چندان دور، پس از پایان مراسم عروسی جهیزیه‌ای که خانواده عروس برای او تهیه کرده بودند توسط چند نفر از مردان خانواده داماد به همراه او به خانه داماد در طبق‌های بزرگ و هلهله‌کنان حمل می‌شد ولی امروز این سنت دستخوش تغییرات اساسی شده و حدود یک ماه قبل از شروع زندگی عروس و داماد جهیزیه‌ای سنگین که آن را با تمام سختی تهیه کرده‌اند به خانه خودشان می‌برند و بعد از چیدن وسایل تدارکات لازم برای برگزاری جشن عروسی را فراهم می‌کنند.
از انتخاب عروس تا کیخایی
لرستان با قدمتی چند هزار ساله دارای آداب و رسوم و آیین‌های سنتی فراوانی است که مراسم جشن عروسی آن‌ها نیز از این سنت‌ها کم ندارد و جذاب بودن این جشن نه تنها افراد بومی بلکه غیر بومی‌ها را نیز مجذوب خودش می‌کند.
مراسم عروسی لرها قبل از هر چیز با انتخاب عروس خانم از سوی خانواده داماد آغاز می‌شود که این مراسم به «سرنجه» معروف است که بعد از انتخاب دختر، خانواده داماد مراسم خواستگاری که به‌اصطلاح خودشان مراسم «کیخایی» را با چندین نفر از ریش‌سفیدان و افراد بزرگ طایفه خود انجام می‌دهند. البته قبل از مراسم «کیخایی» بزرگان طایفه لر با پادرمیانی و بنوعی تضمین دادن و تایید داماد در مورد خصوصیات فردی و اجتماعی وی نزد خانواده عروس می‌روند و زمانی که نظر خانواده عروس را جلب کردند، مقدمات «کیخایی» فراهم شده و خانواده و فامیل داماد پس از چند روز رسماً به خواستگاری از عروس خانم می‌روند.
هر چند دیگر مراسم «سرنجه» و «کیخایی» در میان طوایف لر رنگ باخته و مانند دیگر نقاط کشور دختر و پسر بزرگان را تنها در مرحله نهایی که همان مراسم خواستگاری است دخالت می‌دهند.
«شیربها» و صورت «سیاهه»
پس از «کیخایی» دیگر نوبت مهریه عروس خانم است که معمولاً با توافق هر دو خانواده تعیین می‌شود و مبلغی نیز به رسم خودشان به عنوان «شیربها» به مادر عروس اهدا می‌شود تا از زحمات چندساله‌اش تشکر کرده باشند.
حالا دیگر نوبت به صورت جهیزیه یا به قول خودشان «سیاهه» می‌رسد که خانواده عروس آن را از قبل آماده و به آقا داماد تحویل می‌دهند البته این سیاهه به امضای افراد فامیل حاضر در مراسم نیز می‌رسد.
در پایان مراسم بعد از خواندن چند آیه از قرآن، یک نفر از مردان فامیل داماد دست پدر عروس را به نشانه تشکر می‌بوسد و پس از آن اعلام می‌شود که عروس و داماد به صورت رسمی نامزد شده‌اند. فردای آن روز آقا داماد گوسفندی را به در خانه عروس خانم آورده و با اهدای آن رسماً از خانواده عروس تشکر می‌کند.
حنابندان سنتی فراموش‌شده
«حنابندان» از جمله سنتهای رایج در عروسی‌هاست که مردم این دیار نیز یک شب مانده به مراسم عروسی در منزل عروس خانم این جشن را برپا می‌کنند و به نشانه خوشبختی دست و پای عروس خانم را حنا می‌گیرند و همچنین هدایایی نیز به او هدیه می‌دهند. اما این آیین دیگر مانند گذشته برگزار نمی‌شود و در بسیاری از خانواده‌ها به طور کلی فراموش شده است.
عروس برون به همراه رقص و پایکوبی
فردای حنابندان، مادر عروس حلوایی را که با روغن حیوانی تهیه کرده با مراسم خداحافظی دخترش به خانواده داماد می‌دهد و عروس را آماده رفتن به خانه خودش می‌کند. در این میان گروه‌های موسیقی شروع به نواختن می‌کنند و رقص و پایکوبی گروه‌های مختلف به همراه بازی‌های سنتی و محلی آغاز می‌شود.
به محض بلند شدن صدای ساز همه از زن و مرد گرفته تا پیر و جوان دست در دست یکدیگر داده و به قول خودشان شروع به «باختن» یا بازی کردن، می‌کنند.
معمولاً این رقص بومی با ریتمی آرام توسط نوازندگان محلی با نواختن سرنا و دهل در میان عشایر و روستاییان و کمانچه و تنبک در شهرها اجرا شده و به صورت دوپا، سه پا، شانه شکی به اوج خود می‌رسد. البته زنان نیز ترانه‌هایی را بدون همراهی ساز و تنها با هم‌آوایی یکدیگر اجرا کرده که از جمله آن‌ها می‌توان به «سیت بیارم، سیت بیارم...» و «بینابینا و برزان برزان...» اشاره کرد که هر کدام از این نواها در نوع خود شورانگیز و زیبا است.
حالا دیگر خبری از این سنت‌ها و رقص‌های محلی نیست به طوری که بسیاری از هنرمندان پیشکسوت نیز از نحوه برگزاری جشن‌های عروسی با موسیقی‌های جدید گلایه داشته و این شعرهای امروزی و بدون محتوا که در عروسی‌های لرستان می‌خوانند را در شأن مردم ندانسته و معتقدند، اگر از گروه‌های موسیقی لری اصیل در مجالس عروسی استفاده شود به حفظ موسیقی لری کمک فراوانی می‌شود.
بز برنج غذای رایج عروسی‌ها
در روز عروسی خانواده داماد غذایی که معمولاً از برنج و گوشت گوسفند تهیه می‌شود و در اصطلاح عامیانه به «بز برنج» معروف است مهیا کرده و از میهمانان پذیرایی می‌کنند. اما نوع پذیرایی نیز متفاوت با گذشته است و به رسم امروزی‌ها از میهمانان با زرشک‌پلو با مرغ به همراه یک یا دو نوع کباب پذیرایی می‌شود که مزه آن غذای دودی پز و لذیذ قبل را نمی‌دهد.
همچنین بخوانید:
- طرز تهیه کیک سیب خوشمزه و خوش پخت در منزل
- چگونه از وسواس فکری دورشویم؟
- بهترین راهکارها برای کاهش هورمون استرس
چرا این سنت‌ها و آواها و نواها در حال فراموشی است؟
به گفته کارشناسان مردم‌شناسی به این دلیل که تغییر سبک زندگی و فرهنگ مردم در گوشه و کنار کشور و همچنین اینکه نواها و سرودها به صورت سینه‌به‌سینه نقل شده و در قالب کتابی حفظ نشده‌اند و آرام‌آرام جای خود را به ترانه‌ها و خوانندگان امروزی داده‌اند. برخی از مردم‌شناسان بر این باورند که حفاظت از ترانه‌ها و سروده‌های محلی به این دقت و درستی نبوده و همچنین ممکن است برخی از شعرها به دلیل بدفهمیدن و یا فراموش‌شدن در اصالت آن‌ها تردید شده باشد.
متأسفانه برخی افراد به دلیل ندانستن دست به درهم‌ریختن بعضی از ترانه‌های لری و یا لکی زده و در شکل یا محتوا و معنای یک ترانه تغییراتی ایجاد کرده‌اند و همچنین در حرکات رقص‌ها نیز جابه‌جایی‌هایی را انجام داده‌اند که نتیجه‌اش آنچه شده که امروز شاهد آنیم.
منبع: azweb
- چهارشنبه ۱۱ تیر ۹۹
- ۰۲:۲۳